2025-08-25
De Schelde is de levensader van Antwerpen. Dankzij de rivier staat de stad in verbinding met de hele wereld. Zonder Schelde geen haven. Maar de Schelde liep niet altijd zoals ze dat vandaag doet. Ga mee op reis door haar geschiedenis…
Miljoenen jaren geleden ontspringt de Schelde voor het eerst als een klein stroompje in Noord-Frankrijk. Tegenwoordig stroomt de rivier vanaf de bron in Gouy in 350 kilometer naar de Noordzee.
Tijdens de ijstijden ligt de zeespiegel een stuk lager. Daardoor ligt de Noordzee een pak verder en moet de Schelde heel wat verder stromen. Die loopt eerst nog honderden kilometers door een uitgestrekte zandvlakte: Doggerland, het leefgebied van de mammoet.
Port of Antwerp-Bruges sinds 2009 mede-eigenaar is van de Scheldebron in Gouy?
200 000 jaar geleden beleven we de voorlaatste ijstijd: het Saalien. De Schelde en andere rivieren stromen door het gebied waar nu Vlaanderen ligt. Al deze waterwegen vervoeren een grote hoeveelheid aan stenen en grind. Dat schuurt langs de bodem en de randen van de rivieren.
Zo slijt de Schelde zich steeds dieper in het land en ontstaat de “Vlaamse Vallei”. Dit rivierdal ligt dwars door het huidige Vlaanderen en loopt van het zuiden naar het westen. Op het diepste punt, tussen wat we nu kennen als Gent en Zeebrugge, ligt de vallei dertig meter onder zeeniveau.
Na het Saalien klimmen de temperaturen weer omhoog waardoor de ijskappen smelten. De zeespiegel stijgt en het land loopt onder water. De zee komt bijna tot het huidige Mechelen. De Schelde is nu een veel kortere rivier en mondt uit bij “Mechelen-aan-zee”.
Rivieren stromen over het algemeen veel trager bij de monding. Ook de Schelde stroomt niet meer zo snel door de Vlaamse Vallei. Hierdoor zakken meegevoerde stenen en grind naar de bodem en komt het rivierdal vol te liggen met keien, slib en grind. Het dal tussen het huidige Gent en Zeebrugge slibt helemaal dicht en het water van de Schelde zoekt een andere weg naar zee.
Het water van de Schelde maakt de omgeving van de haven nat en moerassig. Dit vruchtbare land trekt mensen aan. 9000 jaar voor Christus leven de eerste mensen langs de Schelde. Deze eerste bewoners gebruikten vuurstenen, waarvan resten zijn gevonden bij de aanleg van de havendokken bij Lillo.
In de eeuwen daarna polderen mensen stukken overstromingsgebied van de Schelde in. Dat betekent dat ze een dijk bouwen rond een stuk land en vervolgens met molens het water binnen de dijken wegpompen naar de Schelde. Zo ontstaat vruchtbaar land dat ook nog eens goed beschermd is tegen overstromingen. Later gebruikt men daar een poldergemaal voor, zoals op deze foto van het poldergemaal in Oosterweel in 1955.
Meer dan 10 000 jaar later is het nog altijd de Schelde die mensen naar Antwerpen trekt. Vandaag zorgt de bedrijvigheid in de haven voor meer dan 160 000 jobs, allemaal dankzij de Schelde.
De Schelde is niet alleen een zegen. Door de grote invloed van getijden in de rivier en het laaggelegen land, overspoelt de omgeving regelmatig. Overstromingen van de rivier en de zee hebben in de loop der tijd vele mensen en dieren het leven gekost. Op 5 november 1530 overstroomt de hele kust van Vlaanderen tijdens de Sint Felixvloed. Deze ramp kost duizenden mensen het leven.
Veertig jaar later is het weer raak: de Allerheiligenvloed op 1 november 1570 slokt de dorpen in het land van Saeftinghe op. Na de overstroming van Ruisbroek in 1976 beslist de Vlaamse overheid om het land voortaan beter te beschermen tegen watersnood met het Sigmaplan.
Vlaanderen haar naam waarschijnlijk te danken heeft aan de overstromingen? Het woord “Vlaanderen” komt van het Germaanse woord “Flaum” wat “land dat regelmatig onder water staat” betekent.
Het Sigmaplan bestaat uit verschillende projecten die in totaal 260 kilometer aan rivierlandschap in Vlaanderen beschermen tegen overstromingen. Dit doen ze met hogere dijken en overstromingsgebieden. Wanneer het stormtij is en het water van de Schelde door een combinatie van storm en hoogwater bijzonder hoog staat, lopen de overstromingsgebieden gecontroleerd vol. Zo zakt het water op andere plekken. Bovendien kan op deze plekken schone natuur ontstaan.
Dat het Sigmaplan nuttig is, blijkt al tijdens de Sinterklaasstorm in 2013. Het water van de Schelde staat dan bijna anderhalve meter hoger dan normaal, maar dankzij de waterkeringsmuur overstroomt de Antwerpse binnenstad niet. Door de overstromingsgebieden van het Sigmaplan blijven ook op andere plekken de voeten droog.
In 2030 moet het Sigmaplan af zijn. De oevers van de Schelde zijn dan beschermd tot 2100. Voor die tijd staan er nog een aantal projecten op de planning. In Lillo komt er bijvoorbeeld meer ruimte voor de Schelde en de nieuwe sluisdeuren van de Royerssluis zullen extra hoog zijn. Op die manier blijft de Schelde vooral een zegen: een schone rivier die welvaart brengt.
