Evolutie van de binnenvaart: van trekschuit tot Seafar

Op je klompen een binnenvaartschip vooruit trekken? De moderne krachtpatser gaat liever naar de fitness, maar in de 17^e eeuw deden sterke mannen en vrouwen dit wel. Zij waren zo letterlijk de motor van de binnenvaart. Tegenwoordig gaat het er heel anders aan toe: met op afstand bestuurbare schepen maakt de binnenvaart zich klaar voor de toekomst.

Werking van de haven

Zwoegen op het jaagpad

De zogenaamde “trekschuit” is een populair vervoersmiddel in de 17^e eeuw. Paarden, maar soms ook mensen, trekken deze schepen voort en vervoeren zo passagiers of vracht zoals bloembollen, post of bakstenen. Het voorttrekken van het schip heet jagen.

Jagen is zwaar werk. Met een touw trek je het schip stap voor stap vooruit over een jaagpad, een smal pad langs het kanaal. Vandaag vind je nog altijd jaagpaden langs veel kanalen. Daar hoef je geen trekschuit meer voort te trekken, maar kan je ontspannen wandelen of fietsen langs het water.

Een foto van een vrouw die een trekschuit voort trekt over een jaagpad in Holland.

Veilig voor struikrovers

Vóór de trekschuit reizen mensen vooral per koets. Dankzij het slechte wegdek is dat erg oncomfortabel. Bovendien liggen er overal struikrovers op de loer. Over het water verplaatsen mensen zich per zeilboot, maar dan moet je lang wachten als het de verkeerde kant op waait of windstil is. De trekschuit is wél een betrouwbare en veilige manier van reizen en wint daardoor snel aan populariteit.

Afbeelding ets met zicht op zeilschepen op de Schelde met in de achtergrond de Stad Antwerpen .

Een van de eerste kanalen waar trekschuiten doorheen varen is het kanaal tussen Willebroek en Brussel. Dat is gegraven zodat handelswaar en mensen sneller kunnen reizen. Al in 1561 varen de eerste trekschuiten door dit kanaal.

Te laat? Geld terug!

Om van Brussel in Willebroek te geraken moet je vijf uur in de trekschuit zitten. Daartegenover staat wel dat je geen last hebt van vertraging. De trekschuiten zijn heel punctueel. Komt je toch te laat aan op de bestemming? Dan moet de schipper de reizigers terugbetalen.

In Willebroek stappen reizigers over op “De Heude” een zeilschip dat hen naar Antwerpen brengt. Die reis is niet ongevaarlijk, door de stroming slaan er geregeld schepen om. Daarom legde men later een steenweg aan zodat mensen ook per koets richting Antwerpen kunnen reizen.

Net als in de trein heb je in een trekschuit twee klassen. Reizigers in eerste klas zitten voorin in een houten kajuit. De tweedeklasreizigers hebben alleen een tentdoek om onder te schuilen en zitten achteraan het schip. Wie extra luxe wenst, kan meer betalen voor een kussentje.

Omdat de mensen vaak lang met elkaar zitten opgescheept, ontstaan er dikwijls interessante gesprekken aan boord. Reisverslagen hiervan leveren een heel nieuw literair genre op: “schuite-praatjes”.

Reproductie van De Heu van Brussel met Antwerpen op de achtergrond door Wencelaus Hollar ui 1647. In de periode waarin deze prent gemaakt werd, was er een verbinding over water tussen Brussel en Antwerpen voorzien. Reizigers die in Brussel inscheepten op de trekschuit, moesten aan de Rupel overstappen op de Heu die hen verder naar Antwerpen bracht. Dit vaartuig, ook wel ‘heude’ genoemd.

Wist je dat?

Visvrouwen dubbele prijzen betaalden voor een ritje in de trekschuit? Vanwege de vislucht die zij met zich meedroegen waren zij verplicht twee keer zo veel te betalen.

Zeeschip, passagiersschip en binnenschepen op de Schelde ter hoogte van de Bonapartesluis. Achteraan een schip van de Red Star Line aan de Rijnkaai.

Ingehaald door de trein

Met de komst van de stoomtrein in 1839 verdwijnen de trekschuiten uit de vaarten en kanalen. De eerste treinen zijn met een snelheid van 25 kilometer per uur ruim drie keer zo snel als de trekschuit. Daar kan de trekschuit niet mee concurreren. Stoomboten en -treinen nemen hun taak over. Trekschuiten krijgen een slecht imago. In die tijd ontstaat het bekende gezegde: “In het verkeerde schuitje belanden”.

foto's ontvangen van collega's via de 'Haven photo crew' whatsapp groep

Shift naar trein en schip

Ook het vrachtvervoer gaat voortaan per trein of per stoomboot. Tegenwoordig zijn we weer vele ontwikkelingen verder. Port of Antwerp-Bruges streeft ernaar om een duurzame en innovatieve haven te zijn. Daarom zet de haven in op de modal shift. Goederen verlaten de haven steeds vaker via een binnenvaartschip of trein in plaats van een vrachtwagen. Dat betekent minder files en minder CO₂-uitstoot.

De beste stuurlui staan aan wal

Om de duurzame binnenvaart optimaal te benutten, ontwikkelt het Belgische bedrijf Seafar technologie waarmee schepen autonoom kunnen varen. Via camera’s aan boord ziet een kapitein vanaf de wal precies waar het schip zich bevindt om het zo te besturen. De technologie is uitgebreid getest en verschillende schepen gebruiken het al.

Op de grotere binnenvaartschepen is nog altijd een schipper aan boord die kan ingrijpen als het nodig is. Maar je kan het schip ook vanaf het kantoor van Seafar, in de Antwerpse binnenstad, besturen. Dit bespaart kosten en maakt de binnenvaart efficiënter. Bovendien combineren binnenvaartschippers op deze manier een leven aan boord beter met een leven aan wal.