Vandaag vind je ze niet meer in de haven, maar 750 jaar geleden vond je ze rennend in een groot rad. Niet om fit te worden, maar wel om hun boterham te verdienen. Het bijzondere beroep van kraankinderen bestaat tegenwoordig niet meer. Maar kranen? Die vind je nog overal in de haven!
Zo’n 750 jaar geleden koopt de Stad Antwerpen de eerste kraan om schepen aan de kade te laden en te lossen. Die tredkraan verschijnt in 1263 in het hart van de Antwerpse haven, op de “werf”. Die werf is de natuurlijke aanlegplaats voor schepen in de Schelde. Een theorie stelt dat hier de naam Antwerpen vandaan komt, want je vaart naar de stad ‘aan de werf’ (of werp).
Een “kraanmeester” bedient de kraan en stuurt de kraankinderen aan. Dat zijn meestal kleine, maar vooral sterke mannen die in een groot houten rad onder de kraan lopen. Door het rad te doen draaien, komen de touwen in beweging. Het is zwaar werk, maar het is op dat moment de snelste manier om tonnen met wijn, vis of graan te laden en lossen.
Op dit schilderij van Sebastiaan Vrancx zie je de kraan die in 1516 op de werf van Antwerpen staat. Tot in de zestiende eeuw was dit de belangrijkste plaats om schepen te laden en te lossen. In 1811 verdwijnt de kraan om plaats te maken voor de industriële revolutie. Aan het einde van die eeuw verdwijnt ook de werf zelf, wanneer de kaaien worden rechtgetrokken.
Vanaf de negentiende eeuw vervangen stoommachines de kraankinderen. Grote stoommachines zetten druk op een netwerk van pijpleidingen waar water doorheen stroomt. Ook de hijskranen zijn aangesloten op het netwerk. Hierdoor komen de kranen in beweging wanneer er druk ontstaat in de pijpleidingen. Het aantal hijskranen neemt ook fors toe door de opbloeiende handel. In 1880 staan er 17 kranen in de haven. In 1930 zijn dat er liefst 300.
In 1975 verdwijnt de laatste stoomkraan uit de Antwerpse haven. Maar niet uit Antwerpen. Op de Scheldekaaien bewonder je vandaag een indrukwekkende verzameling van historische havenkranen. Deze collectie van in totaal achttien kranen is onderdeel van het museum aan de stroom (MAS) en is de grootste en meest diverse verzameling van havenkranen ter wereld!
Tegenwoordig zit vracht niet meer in houten tonnen, maar in grote containers. Gigantische kranen van wel negentig meter hoog hijsen de containers op de kade of op het schip. Eenmaal op de kade pikken “straddle carriers” de containers op, om die op de juiste plek te zetten. Die straddle carriers hebben geen menselijke kracht of stoom nodig maar gebruiken dieselmotoren voor het zware werk. En ook nu ondergaan ze weer een revolutie: de nieuwste onder hen gebruiken alternatieve energiebronnen zoals elektriciteit of (groene) waterstof.
Dankzij de meest moderne batterijen laadt zo’n elektrische straddle carrier zichzelf op in slechts negentig minuten. Met volle batterij kan de containerlift vier uur containers verplaatsen. Zo is die een stuk krachtiger dan de kraankinderen en duurzamer dan de stoomkranen.
